YAPAY ZEKA NEDİR?

Yapay Zeka, insan zekasını modelleyebilmek adına insan gibi akıl yürütme, anlam çıkartma, genelleme yapabilme, geçmiş deneyimleriyle öğrenebilme gibi yetenekleri bir bilgisayara ya da makineye kazandırabilmektir. Yapay zekayı tam olarak anlatabilmek için öncelikle modellenmesi yapılan zekadan bahsetmek daha doğru olacaktır.

Zeka Nedir?

Algılar veya kavramlar ile nesneler arasındaki ilişkiyi anlayabilme, düşünebilme, kazanımlarını bir amaca yönelik olarak çözüm bulabilme, karar verebilme, yargılama ve sonuç çıkarma yetenekleri zeka olarak adlandırılmaktadır. Zeka bir çok zihinsel yeteneğin değişik durum ve koşullarda kullanılmasını içerir. Daha önce karşılaşılmamış veya beklenmedik bir şekilde karşılaşılan durumlara uyum sağlayabilme, anlama, öğrenme, adapte olma, öğrenmenin hızı, problemi analiz edebilme, duyular sayesinde algılama, ayrıntılar üzerine yoğunlaşabilme zekanız sayesinde olur.

Akıl, zeka kavramı ile karıştırılmamalıdır. Akıl genetik yoldan alınan özelliklerin yanı sıra yaşanılan çevrenin etkisi ve toplum şartlarının etkileşimiyle ortaya çıkan bir yapıdır. Bu yüzden akıl sabit bir durumda değil; insan hayatı boyunca değişebilen bir yetenektir. Bu nedenle akıl modelleme için taklit edilemez.

Zeka ise herkes tarafından doğuştan belirli oranda sahip olunan bir olgudur. Herhangi bir konuda, eğitim yoluyla çalışılarak ve öğrenilerek edinilen bilgi, birikim ve deneyimler ile zeka geliştirilebilir. Karşımıza ilk kez çıkan bir duruma karşı uyum sağlayabilme, öğrenme, anlama, analiz etme zeka kavramı ile gerçekleştirilebilmektedir. Bu durumdan ötürü bilgisayarların herhangi bir problemi anlayabilme, öğrenebilme ve çözüm getirebilme yeteneği kazandırılması isteği için zeka modellenmiştir. Zekanın modellenmesi içinse insanlar üzerinde çeşitli zeka testleri uygulanmış ve insan beyninin bu testlere nasıl cevap verdiği analiz edilmiştir.

Zeka Testleri

Zeka testleri her yaş grubuna farklı şekillerde uygulanabilir; uygulanan kişinin kavrama, anlama ve yaratıcılık gibi yeteneklerini ortaya çıkarmayı amaçlar. Zeka testleri uygulanan kişi sayısı göz önüne alındığında bireysel ve grup zeka testleri olarak iki farklı şekilde uygulanabilmektedir. Bireysel zeka testleri bir kişiye bir defa uygulanırken, grup zeka testlerinde aynı test bir çok kişiye uygulanır. Bu yüzden grup zeka testlerinde değerlendirme ve puanlama daha kolay ve kısadır.

Binet Testi

Alfred Binet, ilk zeka testini ortaya çıkartan kişidir. Binet zeka testini düşük ve geri kalmış zeka seviyesinde olan çocuklara iyi bir eğitim vermeyi amaçlayarak olarak ortaya çıkartmıştır. Binet testinde, çocuklara zeka yaşlarını göstermek için bir sayı verilmektedir. Bu sistem, test uygulanan çocuğun aynı yaştaki diğer çocukların zekalarıyla kıyaslıyor, fakat aynı yaşta olmayanların zeka derecelerini karşılaştırmakta problem oluşturmaktaydı.

Weschler Testi

WechsIer yetişkinler zeka testi ise Binet testindeki gibi yaşa göre gruplama, değil test sorularının zorluğuna göredir. Sözel testler ve performans testleri şeklinde alt test gruplarından oluşur. Sözel alt testler kısmında genel bilgi, sözcük dağarcığı, anlama, yargılama, benzerlik ve aritmetik gibi konular yer alırken, performans alt-testlerinde ise resim tamamlama, resim düzenleme, parça birleştirme gibi kısımlar yer alır. WechsIer zeka testi sonucunda sözel zeka, performans zeka ve tüm zeka bölümleri için üç ayrı puan elde edilmektedir.

Grup Zeka Testleri

Grup zeka testlerine kağıt-kalem testleri de denilmektedir. Bunun nedeni bu testlerin genellikle kağıt üzerine işaretleme yapmaya dayalı olmasıdır. Grup zeka testleri bireysel zaman testlerine göre zaman ve değerlendirme bakımından daha verimli ve kolaydır. Fakat çoğunlukla kağıt üzerinde yapılan test türü olduğundan dolayı sözel testlerdir; bu yüzden sözel yeteneği gelişmemiş kişilerin düşük puanlar aldığı görülebilmektedir. Bu durum ötürü testin güvenirliğini bireysel zeka testlerine oranla daha düşük kılmaktadır. Grup zeka testlerine Analitik Zeka Testi, Cattell Zeka Testi, Mantıklı Düşünme Testi, D48 Zeka Testi, Otis Beta Zihin Yeteneği Testi örnek olarak verilebilir.

Turing Testi

İnsan beynini modellemeyi amaçlayan yapay zeka konusunda bir ölçüt olarak kabul edilen test ise bilgisayar kuramının kurucularından olan Alan Turing tarafından oluşturulan Turing testi olarak adlandırılan testtir. Turing testi, ilk olarak 1950’de Mind adlı felsefe dergisinde Alan Turing’in Hesaplamalı Makineler ve Zeka başlıklı makalesinde ilk olarak yayınlanmıştır. Turing testinin amacı, yapay zeka ile oluşturulan sistemin insan zekası seviyesine ulaşma durumunu kontrol ederek, makinenin öğrenerek düşünebilmesinin mümkün olduğunu ortaya koymaktır. 

Testin işleyişinde sorgulayıcı sorularını yapay zeka ile programlanan makineye ve bir insana sormaktadır. Soruları yanıtlayan makine ve insan, sorgulayıcının görüş alanı dışında bir yerde bulundurulur. Sorgulayıcı sadece soru sorarak cevaplayanlardan hangisinin insan hangisinin makine olduğunu bilmeye çalışır.

Testte sorgulayıcı istenen soruları sorabilmektedir. Hem makine hem de cevaplayan insan sorgulayıcıya kendilerinin insan olduğunu ispatlamak için çaba göstermektedir. Sorulan sorular ve alınan cevaplar tamamen klavye ile yazılarak ve ekranda gösterilerek bildirilmektedir. Belirli bir süreç doğrultusunda yinelenen test sonucunda sorgulayıcı, doğru şekilde cevaplayanlardan hangisinin insan olduğunu saptayamadığı durumda makine Turing testini geçmiş sayılır. Turing testi, bilgisayar bilimlerinde bulunan yapay zeka problemlerinin mimari ve mantıksal düşünce açısından temelini oluşturmaktadır.